Bệnh cơ tim giãn và tỉ lệ mắc bệnh
Cơ tim giãn (Dilated Cardiomyopathy – DCM) là một bệnh liên quan đến cơ tim, đặc trưng bởi sự giãn ra của vách tâm thất, đặc biệt là tâm thất trái thường có lớp cơ dày, dẫn đến giảm khả năng co bóp, cuối cùng là sự suy giảm chức năng thì tâm thu và tăng kích thước của tim.
Nếu thoái hoá van hai lá là bệnh tim phổ biến nhất trên chó, nói chung, và trên các giống chó vừa và nhỏ, nói riêng, thì bệnh cơ tim giãn lại phổ biến nhất trên các giống chó lớn và khổng lồ, và phổ biến thứ hai trong số các bệnh tim thường gặp trên chó. Các giống chó lớn và khổng lồ thường mắc phải nhiều nhất bao gồm:
- Doberman Pinscher (tỉ lệ cao nhất)
- Great Dane
- Saint Bernard
- Scottish Deerhound
- Irish Wolfhound
- Labrador Retriever
- Newfoundland
- Afghan Hound
- Dalmatian
Ngoài ra, German Shepherds và một số giống chó nhỏ hơn như Cocker Spaniels, Springer Spaniels và chó lội nước Bồ Đào Nha đôi khi cũng có khả năng mắc bệnh cơ tim giãn.
Tỉ lệ mắc bệnh cơ tim giãn tăng theo tuổi của chó, mặc dù tình trạng suy tim thường được phát hiện ở độ tuổi trung niên (4 đến 10 tuổi). Ở giống Doberman Pinscher, lên tới 50% số chó trên 8 tuổi mắc bệnh cơ tim giãn. Không có sự khác nhau về tỉ lệ mắc bệnh liên quan đến giới tính, tuy nhiên con đực thường xuất hiện các triệu chứng suy tim sớm hơn. Bệnh hiếm gặp trên chó cân nặng ít hơn 12 kg.
Nguyên nhân gây bệnh và sự thay đổi cấu trúc tim khi mắc bệnh cơ tim giãn
Bệnh cơ tim giãn có thể vô căn hoặc là hệ quả của nhiều yếu tố khác nhau như biến dị gen, di truyền, thiếu dinh dưỡng, nhiễm độc tố, miễn dịch hay truyền nhiễm.
Mặc dù được gây ra từ nhiều nguyên nhân, sự thay đổi cấu trúc của tim thường là như nhau. Ở tâm thất, các tế bào cơ vân (cơ tim) bị kéo dài ra, yếu đi, đôi khi có cả sự trượt giữa các tế bào cơ tim với nhau, cuối cùng làm cho lớp cơ mỏng lại, tâm thất giãn ra, sức bóp giảm, làm suy yếu chức năng thì tâm thu (bơm máu) của tim. Khi tâm thất bị giãn đến mức đủ lớn, hiện tượng máu trào ngược và tiếng thổi tim có khả năng xuất hiện do sự giãn vòng van nhĩ thất (van hai lá, ba lá) và thay đổi vị trí lá van do hình dạng tâm thất bị biến đổi, tiếp tục góp phần giảm lượng máu bơm vào động mạch và làm quá tải tâm nhĩ.
Lượng máu bơm đi khắp cơ thể giảm kích hoạt các cơ chế bù đắp nhằm cải thiện cung lượng tim, bằng cách tăng nhịp tim và giữ nước để tăng thể tích máu. Tuy nhiên, việc kích hoạt cơ chế bù đắp trong thời gian dài càng làm trầm trọng các tổn thương cơ tim, và tiến triển thành suy tim sung huyết khi các cơ chế bảo vệ suy yếu. Sự thay đổi về cấu trúc và chức năng tim cũng có khả năng đưa đến rối loạn nhịp thất, một trong các nguyên nhân gây ngất xỉu hoặc ngưng tim đột ngột ở thú bệnh.
Sự giãn nở của cả 2 tâm nhĩ, 2 tâm thất là dấu hiệu điển hình ở chó mắc bệnh cơ tim giãn. Tuy nhiên, đa số các trường hợp chỉ gặp sự giãn nở của tâm nhĩ trái và tâm thất trái.
Dấu hiệu lâm sàng ở chó mắc bệnh cơ tim giãn
Bệnh cơ tim giãn tiến triển chậm, với giai đoạn tiền lâm sàng kéo dài vài năm trước khi xuất hiện triệu chứng. Tuy nhiên triệu chứng lâm sàng tiến triển nhanh một khi đã xuất hiện. Các dấu hiệu thường gặp bao gồm:
- Yếu
- Mệt mỏi
- Thở nhanh hoặc khó thở
- Không dung nạp vận động
- Ho (hoặc đôi khi là co thắt họng như sắp nôn ói)
- Bỏ ăn
- Chướng bụng (tích dịch xoang bụng)
- Ngất xỉu
Thăm khám lâm sàng có thể nghe thấy tiếng loạn nhịp, tiếng thổi tại van hai lá hoặc ba lá, niêm mạc nhợt nhạt và thời gian phục hồi mao mạch chậm.
Chẩn đoán bệnh cơ tim giãn
Chẩn đoán bệnh cơ tim giãn là một quá trình loại trừ các nguyên nhân khác có khả năng gây ra sự thay đổi tương tự. Bệnh không thể chỉ căn cứ vào triệu chứng và thăm khám lâm sàng vì những yếu tố này được thể hiện khác nhau ở mỗi giống, mỗi cá thể. Việc kết hợp thêm các kỹ thuật cận lâm sàng sẽ giúp quá trình chẩn đoán được chính xác hơn, đặc biệt ở giai đoạn tiền lâm sàng, khi thú không biểu hiện bất kỳ triệu chứng nào.
Thăm khám lâm sàng bao gồm:
- Nghe tim để tìm tiếng thổi, đặc biệt tại các vị trí van hai lá và ba lá, tiếng loạn nhịp, cũng như âm phổi, tiếng ran phổi trong trường hợp nghi ngờ phù phổi;
- Kiểm tra niêm mạc và thời gian phục hồi mao mạch.
Các hoạt động cận lâm sàng bao gồm:
- Siêu âm tim để xem dòng chảy của máu, độ dày cơ, cấu trúc van tim và sức bóp của tim;
- X-quang vùng ngực để đánh giá kích thước các buồng tim, đo tổng thể kích thước tim và xem dấu hiệu phù phổi;
- Đo điện tâm đồ để kiểm tra tình trạng loạn nhịp và một số dấu hiệu về kích thước tim, đặc biệt là đo Holter để đếm và đánh giá ngoại tâm thu thất (nhịp tim bất thường của tâm thất) trong 24 hoặc 48 giờ, đây là một chỉ tiêu quan trọng cần kiểm tra trên các giống Boxers và Dobermanns;
- Xét nghiệm máu để đo lường các hormon và protein đặc trưng (NT-proBNP và cTnI) được tiết ra hoặc giải phóng vào máu khi cơ tim bị tổn thương.
Các xét nghiệm và kiểm tra này không chỉ dùng để phát hiện bệnh mà còn dùng để đánh giá mức độ nghiêm trọng và theo dõi tiến triển của bệnh khi thú vào giai đoạn suy tim.
Điều trị và kiểm soát bệnh cơ tim giãn và tình trạng suy tim
Hiện nay, hướng điều trị bệnh cơ tim giãn trên chó vẫn chỉ là điều trị các dấu hiệu lâm sàng và kiểm soát tình trạng suy tim. Phần lớn các thuốc được sử dụng tương tự như khi điều trị và kiểm soát bệnh thoái hoá van hai lá và tình trạng suy tim liên quan, bao gồm:
- Pimobendan: Giãn mạch, giảm áp lực động mạch và tĩnh mạch, đồng thời cải thiện sức bóp của cơ tim, từ đó làm tăng lưu lượng máu bơm đến các cơ quan trong cơ thể. Pimobendan hiện nay đã là loại thuốc cường tim mới và phổ biến nhất khi điều trị bệnh tim trên chó, đã được thương mại hoá trên toàn cầu dưới tên Cardisure (Dechra) hay Vetmedin (Boehringer Ingelheim), với hiệu quả kéo dài sự sống của pimobendan đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu khác nhau. Pimobendan thậm chí đã được chỉ định ngay từ giai đoạn không triệu chứng với tác dụng trì hoãn sự tiến triển từ gian đoạn tiền lâm sàng sang giai đoạn lâm sàng.
- Thuốc lợi tiểu: Loại bỏ lượng nước dư khỏi cơ thể giúp giảm phù nề, và giảm khối lượng công việc cho tim thông qua việc giảm thể tích máu. Furosemide và spironolactone là hai loại thuốc lợi tiểu thường được sử dụng để điều trị suy tim sung huyết.
- Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE): Hạ huyết áp và giảm sức cản đối với máu bơm ra khỏi tim (hậu tải). Enalapril và benazepril là những chất ức chế ACE thường được sử dụng ở chó.
- Thuốc chống loạn nhịp: Có thể sử dụng khi chó mắc bệnh cơ tim giãn kèm theo rối loạn nhịp tim, và các thuốc trên không kiểm soát được tình trạng này. Hai nhóm chính là thuốc chẹn beta (như atenolol, sotalol, carvedilol) và thuốc chẹn kênh canxi (như diltiazem). Các loại thuốc chống loạn nhịp khác có thể sử dụng lâu dài gồm procainamide, mexiletine và amiodarone. Cần sử dụng thận trọng vì một số thuốc có thể ảnh hưởng đến hoạt động của pimobendan.
Về dinh dưỡng, thú bị suy tim nên được ăn thức ăn thơm ngon và giàu calo để cung cấp đầy đủ năng lượng khi tim đang phải hoạt động nhiều hơn để đảm bảo cung lượng máu cho cơ thể. Protein cũng nên được cung cấp ở mức độ vừa phải và tránh các thức ăn ít protein chuyên dành cho thú bị bệnh thận nếu thú đang suy tim không kèm theo suy thận nặng. Đặc biệt, natri, chất điện giải liên quan mật thiết đến lượng nước trong cơ thể, phải được khống chế ở mức thấp nhất có thể. Các chất điện giải khác như kali và magiê phải được theo dõi và bổ sung hoặc giới hạn trong trường hợp thiếu hoặc dư tương ứng. Ngoài ra, còn cần bổ sung thêm axit béo omega-3 và các axit amin như taurine và L-carnitine trong khẩu phần dinh dưỡng để cải thiện sức khoẻ tim mạch. Thú bị suy tim với tình trạng hô hấp khó khăn, không dung nạp vận động, nên được hạn chế vận động tối đa để giữ mức oxy tiêu thụ thật thấp.
Chi phí và hiệu quả điều trị
Hầu hết chó được chẩn đoán bệnh cơ tim giãn kèm hay không kèm suy tim sẽ phải điều trị suốt đời. Việc điều trị bao gồm thuốc và các xét nghiệm theo dõi được chỉ định tuỳ thuộc vào tình trạng của mỗi thú bệnh cũng như khả năng của chủ nuôi, với chi phí dao động và cân bằng để vừa cải thiện chất lượng cuộc sống của thú, vừa đảm bảo thú được điều trị lâu dài nhất có thể. Một số thuốc tuy đắt tiền hơn các thuốc khác nhưng đem lại hiệu quả vượt trội và tác dụng phụ ít hơn.
Sự đáp ứng và hiệu quả kéo dài sự sống tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố, như tình trạng bệnh khi bắt đầu điều trị, tình trạng cơ thể… Thú bệnh đáp ứng tốt với thuốc sẽ có chất lượng cuộc sống tốt hơn và nếu được điều trị đầy đủ sẽ kéo dài sự sống lên từ vài tháng tới vài năm.
Chó mắc bệnh cơ tim giãn sẽ yêu cầu sự chăm sóc lâu dài và sự đồng hành của chủ nuôi. Việc tuân thủ dùng thuốc (thời gian, liều lượng), chế độ dinh dưỡng và lối sống theo khuyến cáo của bác sĩ thú y là rất quan trọng để việc điều trị được hiệu quả, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài thời gian sống của chó.
Tài liệu tham khảo:
Collins, D. E., Eaton, K. A., & Hoenerhoff, M. J. (2015). Spontaneous dilated cardiomyopathy and right-sided heart failure as a differential diagnosis for hepatosis dietetica in a production pig. Comparative Medicine, 65(4), 327-332.
Fuentes, V. L., Johnson, L. R., & Dennis, S. (2010). BSAVA Manual of canine and feline cardiorespiratory medicine.
Nelson, R. W., & Couto, C. G. (2019). Small Animal Internal Medicine-E-Book: Small Animal Internal Medicine-E-Book. Elsevier Health Sciences.
https://vcahospitals.com/know-your-pet/dilated-cardiomyopathy-dcm-in-dogs--indepth
