Thức ăn chó mèo: Hiểu đúng về carbohydrate (P1)

Việc quảng cáo thức ăn thú cưng có chứa ít carbohydrate (tương tự như thức ăn của tổ tiên loài chó và mèo), hay nhấn mạnh nguồn carbohydrate được loại trừ (như “không chứa ngũ cốc”, “không chứa khoai tây”) hoặc có trong thành phần nguyên liệu (như “chứa các loại ngũ cốc cổ xưa”, “chứa các loại ngũ cốc nguyên hạt”) đã trở thành xu hướng của các thương hiệu thức ăn. Tùy thuộc vào nhà sản xuất và chế độ ăn, các nguồn carbohydrate như ngũ cốc, khoai tây, bột sắn và các loại đậu có thể được mô tả là “chất độn rẻ tiền” hoặc là thành phần “lành mạnh, giàu chất dinh dưỡng và không thể thiếu” trong thức ăn chó mèo.

Hai quan điểm khác nhau này không thể đều đúng, phải không? Hãy cùng Tiến Thắng ôn lại những gì chúng ta biết về carbohydrate nhé!

Carbohydrate là gì?

Carbohydrate bao gồm đường có thể tiêu hóa (như glucose) và tinh bột (tạo thành từ các chuỗi phân nhánh dài của các phân tử glucose). Phần lớn carbohydrate trong thức ăn cho thú cưng đến từ các nguyên liệu có nguồn gốc thực vật. Carbohydrate có thể tiêu hóa được khác với chất xơ. Mặc dù về mặt sinh hóa đều được coi là carbohydrate, nhưng chất xơ không thể tiêu hóa được bởi các enzyme tiêu hóa có trong ruột của thú cưng, mà thay vào đó được vi khuẩn đường ruột sử dụng ở các mức độ khác nhau.

Chó mèo có cần carbohydrate trong khẩu phần ăn không?

Chó, động vật ăn tạp, và mèo, động vật ăn thịt, đã trải qua quá trình tiến hóa khác nhau về nhu cầu và khả năng dung nạp carbohydrate trong chế độ ăn của chúng. Con trưởng thành không trong giai đoạn sinh sản của cả hai loài đều không có yêu cầu cụ thể về lượng  carbohydrate trong khẩu phần. Vì chế độ ăn “theo tự nhiên” của mèo có chứa ít carbohydrate, chủ yếu bao gồm bất cứ thứ gì có trong ruột của con mồi, nên khẩu phần ăn chứa rất ít carbohydrate vẫn phù hợp và an toàn với mèo ở mọi lứa tuổi mặc dù chế độ ăn thế này có thể sẽ không tối ưu về mặt dinh dưỡng, đặc biệt ở những con đang có vấn đề về sức khoẻ. Chó đang trong giai đoạn phát triển và không sinh sản cũng không có nhu cầu về carbohydrate. Ở chó đang mang thai hoặc cho con bú, với cùng một lượng protein, những con có chế độ ăn chứa carbohyrate có sự thành công sinh sản tốt hơn so với những con mà khẩu phần ăn không chứa carbohydrate. Tuy nhiên, việc chó mèo vẫn có thể sống bằng thức ăn chứa ít carbohydrate không có nghĩa chế độ ăn này là lý tưởng cho tất cả chúng.

Chó mèo có thể tiêu hóa và sử dụng carbohydrate trong thức ăn của chúng không?

Cả chó và mèo đều có khả năng tiêu hóa và chuyển hóa lượng carbohydrate được nấu chín có trong các loại thức ăn chế biến sẵn dành cho thú cưng. Tuy nhiên, mèo không thể chuyển hóa fructose, là một loại đường có trong trái cây, đường cát, xi-rô ngô, và được bài tiết nguyên vẹn qua nước tiểu. Do mèo có nhu cầu về protein và chất béo cao hơn chó, đồng thời hoạt động của các enzym tiêu hóa carbohydrate ở mèo cũng thấp hơn ở chó, nên thức ăn dành cho mèo khỏe mạnh thường có lượng carbohydrate thấp hơn thức ăn dành cho chó khỏe mạnh.

Chó thường có khả năng dung nạp carbohydrate cao và có thể thu nhận phần lớn lượng calo hàng ngày từ carbohydrate (lên tới khoảng 75% lượng calo), đặc biệt ở các trường hợp mà tình trạng sức khoẻ bắt buộc hạn chế lượng chất béo hoặc protein thu nạp. Trên thực tế, một trong những khác biệt di truyền rõ rệt nhất giữa chó thuần chủng và chó sói là chó thuần chủng có nhiều bản sao gen mã hóa amylase, là loại enzyme tụy dùng để tiêu hóa tinh bột, cho thấy chúng đã tiến hóa từ chó sói để chuyển hoá carbohydrate hiệu quả hơn.

Lợi ích tiềm năng của carbohydrate trong thức ăn thú cưng là gì?

Carbohydrate nguyên chất cung cấp nguồn năng lượng khoảng 3,5 đến 4 calo mỗi gram, tương tự protein. Tuy nhiên, hầu hết các nguồn carbohydrate truyền thống sử dụng trong thức ăn cho thú cưng đều có cấu trúc phức tạp hơn (như ngũ cốc nguyên hạt) và cung cấp các chất dinh dưỡng như chất xơ, chất chống oxy hóa, axit béo thiết yếu (cả omega-3 và omega-6), vitamin và khoáng chất. Mỗi nguồn carbohydrate đều khác nhau một chút – yến mạch có nhiều chất xơ hòa tan và axit béo linoleic thiết yếu, trong khi lúa mì và đậu hạt có hàm lượng protein cao hơn, còn khoai lang là nguồn cung cấp kali và beta-carotene rất tốt (chất tạo thành vitamin A ở chó và chống oxy hóa ở cả mèo lẫn chó). Chất xơ có trong nguồn carbohydrate giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh vật đường ruột và cải thiện chất lượng phân. Do đó, ngũ cốc và các loại carbohydrate khác trong thức ăn cho thú cưng không phải là “chất độn”, mà chúng thực sự cung cấp các chất dinh dưỡng và đặc tính có giá trị cao.

Bên cạnh những lợi ích trực tiếp, carbohydrate trong thức ăn thú cưng cũng mang lại một số lợi ích gián tiếp. Vì tất cả calo đều phải đến từ protein, chất béo hoặc carbohydrate, nên việc bổ sung nhiều carbohydrate trong khẩu phần có thể giúp giảm lượng protein hoặc chất béo thu nạp để giải quyết vấn đề sức khỏe hoặc giảm lượng calo (vì chất béo cung cấp nhiều hơn gấp đôi lượng calo của protein hoặc carbohydrate).

Carbohydrate có thể gây hại cho thú cưng không?

Có rất ít bằng chứng cho thấy lượng carbohydrate cao, ngay cả trong thức ăn cao cấp với thành phần dinh dưỡng cân bằng và đầy đủ, có thể gây ra rủi ro về sức khỏe cho thú cưng. Một số lượng hiếm thú cưng còn lại có thể không dung nạp một nguồn carbohydrate cụ thể nào đó (nhưng dị ứng thực phẩm thường xảy ra với các sản phẩm có nguồn gốc động vật hơn là các sản phẩm có nguồn gốc thực vật) và một số con mèo có bất thường về đường tiêu hóa có thể bị giảm khả năng tiêu hóa carbohydrate so với mèo bình thường. Nhưng có rất ít mối liên hệ rõ ràng giữa carbohydrate trong thức ăn và vấn đề sức khỏe ở chó hoặc mèo.

Một số nghiên cứu cho rằng ăn thức ăn khô (thường có hàm lượng carbohydrate cao hơn thức ăn đóng hộp) có thể là yếu tố nguy cơ gây béo phì và tiểu đường ở mèo, tuy nhiên điều này có thể do thức ăn khô chứa nhiều calo hơn thức ăn đóng hộp và thường được cho ăn tự do. Việc cung cấp lượng thức ăn ngon có hàm lượng calo cao một cách không giới hạn sẽ dẫn đến tăng cân ở phần lớn mèo. Chính việc tăng cân và những thay đổi về sự trao đổi chất đi kèm với béo phì mới là yếu tố nguy cơ lớn nhất dẫn đến tiểu đường ở mèo chứ không phải lượng carbohydrate. Ngược lại, hiện chưa có bằng chứng nào về mối liên hệ giữa bệnh tiểu đường và carbohydrate trong chế độ ăn của chó.

Một trường hợp có thể khuyến cáo giảm lượng carbohydrate trong chế độ ăn là ở thú cưng được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường. Đặc biệt ở mèo, việc giảm lượng carbohydrate trong chế độ ăn có thể cải thiện việc kiểm soát bệnh tiểu đường, nhưng phương pháp này không phải là tối ưu cho tất cả mèo, và thông tin về lượng hoặc loại carbohydrate phù hợp nhất đến nay vẫn chưa rõ ràng. Do đó, điều quan trọng là chế độ ăn phải được điều chỉnh riêng cho từng thú cưng mắc bệnh tiểu đường.

Đối với thú cưng mắc một số bệnh về đường tiêu hóa, có thể nên điều chỉnh lượng hoặc loại chất xơ hoặc carbohydrate (cũng như chất béo, chất có khả năng tiêu hóa và các yếu tố khác) để tìm ra sự kết hợp tối ưu cho từng cá thể.

Làm cách nào để so sánh loại và lượng carbohydrate trong thức ăn cho thú cưng?

Rất khó để so sánh số lượng và loại carbohydrate có trong thức ăn thú cưng, cũng như dự đoán tác động đến sự trao đổi chất gây ra bởi việc tăng hoặc giảm lượng carbohydrate ở một cá thể. Hãy đón đọc phần tiếp theo để cùng Tiến Thắng thảo luận chi tiết hơn về những vấn đề đó nhé!