Bệnh cầu trùng là căn bệnh phổ biến nhất trên gà, hầu như đàn gà nào cũng khó tránh khỏi, đặc biệt là trong chăn nuôi gà công nghiệp và gà được nuôi ở chuồng nền. Bệnh không gây tỉ lệ chết cao như các bệnh truyền nhiễm khác nhưng lại gây thiệt hại về kinh tế do gà chậm lớn, tăng chí phí thức ăn, thuốc thú y và dễ mắc các bệnh truyền nhiễm khác. Mời quí bạn đọc cùng TT-Vet tìm hiểu thêm về bệnh cầu trùng trên gà như thế nào nhé?
Bệnh cầu trùng ở gà là bệnh gì?
Bệnh cầu trùng ở gà có tên khoa học là Coccidiosis Avium, là bệnh ký sinh trùng truyền nhiễm xảy ra trên gà, thường bùng phát nhanh khi thời tiết ẩm ướt và có tính lây lan cao, đồng thời tồn tại dai dẳng, khó mà điều trị dứt điểm. Bệnh phổ biến ở giai đoạn gà 2-8 tuần tuổi. Theo một số thống kê cho thấy, tại Việt Nam tỉ lệ gà chết do bị cầu trùng chiếm 5-15% và khi bị mắc cầu trùng gà rất dễ mắc kế phát các bệnh truyền nhiễm khác như Gumboro, tụ huyết trùng … do sức đề kháng của gà lúc này rất yếu.
Xem thêm: Bệnh tụ huyết trùng ở gà
Nguyên nhân gây bệnh cầu trùng ở gà
Nguyên nhân chính gây bệnh cầu trùng ở gà là do ký sinh trùng đơn bào thuộc giống Eimeria. Có 9 loài cầu trùng gây bệnh gà ký sinh bao gồm: E. brunetti, E. tenella, E. necatrix, E. acervulina, E. maxima, E. mitis, E. praecox, E. hagani, E. mivatis. Mỗi loài Eimeria thường kí sinh ở những đoạn khác nhau trên đường tiêu hóa của gà. Căn cứ vào nơi cư trú mà khi bệnh xảy ra chúng ta có thể kết luận được loại Eimeria nào gây nên bệnh. Trong các loài Eimeria thì Eimeria Necatrix kí sinh ở ruột non và Eimeria Tenella kí sinh ở manh tràng là hai loài nguy hiểm nhất.
Eimeria là chủng ký sinh nội bào bắt buộc với vòng đời phức tạp bao gồm cả giai đoạn hữu tính và vô tính. Ở gà, Eimeria sinh sống ở ruột khiến ruột dễ mắc các bệnh liên quan như viêm ruột hoại tử. Vòng đời hay chu kì sinh học của cầu trùng gồm ba giai đoạn: sinh sản vô tính (Schyzogonie), sinh sản hữu tính (Gametogonie) và sinh sản bào tử (Sporogonie).
Con đường lây truyền bệnh cầu trùng trên gà
Đường lây truyền bệnh cầu trùng ở gà chủ yếu là qua đường tiêu hóa. Gà mắc bệnh hoặc đã khỏi bệnh nhưng vẫn còn mang cầu trùng sẽ thải ra bào tử cầu trùng theo phân và vương vãi trên nền chuồng. Gà khỏe mạnh khi ăn phải noãn nang có lẫn trong thức ăn, nước uống, phân gà, chất độn chuồng… sẽ nhiễm phải cầu trùng.
Các loài côn trùng, chim chóc và động vật gặm nhấm trong trang trại chăn nuôi cũng là nguồn gốc lây lan bệnh cầu trùng gián tiếp.
Điều kiện vệ sinh chuồng nuôi không đảm bảo, khu nuôi nhốt chật chội, ẩm ướt, chất độn chuồng, bãi chăn thả bị ô nhiễm và không thực hiện các biện pháp an toàn sinh học cũng sẽ là con đường lây lan nhanh, khiến bệnh cầu trùng bùng phát nghiệm trọng và tồn tại trong thời gian dài.
Triệu chứng bệnh cầu trùng ở gà
Gà ở tất cả các lứa tuổi đều có thể mắc cầu trùng. Tuổi gà hay bị bệnh nhất là 2-3 tuần tuổi với các triệu chứng điển hình chung là gà bỏ ăn, khát nước, lông xù và đi lại loạng choạng. Thời gian ủ bệnh từ 4 – 7 ngày và tùy theo chủng loại cầu trùng gây bệnh mà gà có thể có những biểu hiện khác nhau. Một số triệu chứng chung khi gà mắc cầu trùng được chia ở ba thể như sau:
- Thể cấp tính
- Thể mãn tính
- Thể mang trùng
Thể cấp tính của cầu trùng trên gà
Gà mắc cầu trùng thể cấp tính thường có những biểu hiện:
- Gà rụt cổ, ủ rủ, kém ăn hoặc bỏ ăn, tự nhiên uống nước nhiều. Bên cạnh đó, gà ít vận động, đi lại khó khăn, thường ngồi trên hai chân, nhắm mắt, xõa cánh.
- Lúc đầu đi phân có bọt màu vàng hoặc hơi trắng, phân có màu nâu đỏ (phân gà sáp) rồi chuyển sang phân có lẫn máu. Đôi khi phân chỉ toàn máu tươi, phân bết dính ở hậu môn.
- Gà trông nhợt nhạt và yếu, giai đoạn cuối gà có thể bị liệt chân hoặc cánh do mất máu nhiều. Gà chết sau 2-7 ngày nhiễm bệnh và có biểu hiện co giật từng cơn. Tỉ lệ chết 70-80% nếu không can thiệp kịp thời.
Thể mãn tính ở gà của bệnh cầu trùng
Thể mãn tính thường xuất hiện ở gà lớn sau 90 ngày tuổi, tuổi gà càng cao thì bệnh cầu trùng càng nhẹ. Triệu chứng thường thấy:
- Kém ăn hoặc ăn không tiêu nên thường bị ỉa chảy, phân sống lúc đầu, sau đó phân màu nâu đen hoặc lẫn máu.
- Bệnh thường tiến triển chậm, quan sát thấy gà gầy ốm, xù lông, chân khô đi như bị liệt, mào nhợt nhạt bất thường.
- Niêm mạc ruột hư hại nặng, khiến gà hồi phục kém, hấp thu dinh dưỡng kém nên tăng trọng chậm. Ở thể này gà là vật mang mầm bệnh (thường xuyên thải mầm bệnh ra ngoài môi trường).
Thể mãn tính thường gặp một trong ba trường hợp sau:
- Gà qua giai đoạn cấp tính chuyển sang bệnh mãn tính.
- Đàn gà được phòng bệnh cầu trùng bằng các loại thuốc, nhưng không đúng liều và qui trình.
- Khi trang trại có dịch cầu trùng, gà lớn 2-3 tháng (có sức đề kháng cao hơn gà nhỏ) có thể nhiễm cầu trùng mãn tính.
Thể mang trùng
Ở gà đẻ và gà lớn thì chúng chủ yếu ở thể mang trùng, tức là thể ẩn bệnh. Gà lớn mang mầm bệnh cầu trùng vẫn ăn uống bình thường nhưng thỉnh thoảng ỉa chảy và phân sáp, lúc thì không tiêu chảy. Thể nang trùng có thể âm ỉ trong khi đàn gà khi quan sát thì thấy bình thường, ăn uống bình thường. Đặc biệt, gà đẻ mang cầu trùng ở thể ẩn bệnh có thể thấy rõ qua tỉ lệ đẻ trứng giảm 15-20% mà người chăn nuôi không rõ nguyên nhân.
Bệnh tích bệnh cầu trùng
Bệnh cầu trùng ở gà xuất hiện bệnh tích rõ rệt nhất ở: ruột non (đoạn tá tràng) và manh tràng.
Bệnh tích ở ruột non
Khi mổ khám gà bị bệnh cầu trùng ta quan sát thấy:
- Ruột non sưng to, đặc biệt là đoạn tá tràng
- Thành ruột dày và cộm lên, thấy rõ những chấm trắng
- Ruột phình to lên thành từng đoạn khác thường, chỗ vách ruột trương to thường dễ vỡ, trong ruột chứa chất lỏng có lợn cợn bã đậu rất thối.
- Bề mặt niêm mạc bên trong ruột quan sát rất dày và có xuất hiện nhiều điểm trắng đỏ. Ở thể kết hợp thì cả manh trang và tá tràng đều sưng to và có màu đỏ sẫm.
Bệnh tích ở manh tràng
Bệnh tích điển hình nhất là hai manh tràng sưng to. Mổ manh tràng ra bên trong có xuất huyết lấm tấm và đầy máu. Nếu gà mắc bệnh cầu trùng nặng, quan sát thấy 2 manh tràng xuất huyết, hoại tử từng mảng đen.
Cách điều trị bệnh cầu trùng trên gà
Một số loại kháng sinh có công dụng điều trị cầu trùng chuyên biệt được khuyến cáo sử dụng nhiều nhất hiện này là sulphaquinoxolone, tetracyclin, toltrazuril, diclazuril, amprolium…
Sản phẩm Coxzuril 2.5% với thành phần chính là toltrazuril của TT-Vet là sản phẩm điều trị và kiểm soát bệnh cầu trùng gây ra bởi chủng Eimeria một cách hiệu quả. Liều dùng 7mg/kg thể trọng cho gà, vịt, ngỗng.
Tham khảo: Sản phẩm Coxzuril 2.5%
Để điều trị bệnh cầu trùng trên gà một cách hiệu quả, ngoài sử dụng thuốc kháng sinh thì cần phải nhớ những nguyên tắc điều trị quan trọng sau:
- Chỉ sử dụng 1 loại thuốc cho 1 lần dùng, không phối hợp nhiều loại thuốc.
- Thay đổi thuốc theo lứa gà hay theo quý.
- Không dùng nhiều thuốc cùng cơ chế tác động.
- Dùng thuốc theo liệu trình 3-3-3 hay 5-5-5 hoặc liên tục 7 ngày.
Quan trọng nhất cầm máu, tiến hành cầm máu bằng cách bổ sung thêm vitamin K cho gà kịp thời. Kết hợp bổ sung thêm chất điện giải và các vitamin tổng hợp để tăng sức đề kháng cho đàn gà, giúp chúng mau chóng khỏi bệnh.
Tách riêng những gà bệnh ở các khu vực cách ly để tiện chăm sóc dễ dàng và tiến hành sát trùng chuồng trại 2-3 ngày/lần trong suốt thời gian có bệnh.
Cách phòng ngừa bệnh cầu trùng
Các phương pháp phòng ngừa cầu trùng hiệu quả nhất là:
- Phòng bệnh bằng thuốc
- Phòng bệnh bằng vaccine
- Phòng bệnh bằng biện pháp vệ sinh thú y
Phòng bệnh bằng thuốc
Trong chăn nuôi gà, một số thuốc kháng khuẩn hoặc nhóm nguyên sinh động vật đã được sử dụng nhiều thập kỷ để ngăn ngừa bệnh cầu trùng. Tùy thuộc vào loại hình chăn nuôi gia cầm, các phương pháp kiểm soát bệnh cầu trùng hiệu quả là khác nhau.
TT-Vet khuyến cáo quí bạn đọc một số thuốc kháng sinh có thể trộn với liều phòng theo khuyến cáo của nhà sản xuất trong thức ăn để phòng cầu trùng như: amprolium, amprolium + ethopabate, chlortetracyclin, oxytetracyclin, clopidol hoặc meticlorpindol, sulfadimethoxim + ormetoprim.
Phòng bệnh bằng vaccine
Từ khi còn là con giống: Dân gian ta có câu “phòng bệnh hơn chữa bệnh” vì vậy vaccine được coi là biện pháp tối ưu nhất hiện nay, giúp gà có kháng thể để miễn dịch phòng được bệnh suốt đời. Vừa tiết kiệm chi phí thuốc men sau này, giảm thiểu thiệt hại khi xảy ra bệnh lại không để lại dư lượng trong gà thành phẩm. Những vaccine thế hệ mới sử dụng công nghệ mới với nguyên lí “chiếm chỗ” đang là lựa chọn tốt nhất cho việc kiểm soát bệnh.
Lưu ý, sử dụng vaccine cầu trùng cần xem xét kỹ hàm lượng thuốc được bổ sung vào thức ăn chăn nuôi vì giai đoạn này đa số các công ty đều bổ sung kháng sinh phòng bệnh cầu trùng vào trong thức ăn với hàm lượng cho phép. Tuy nhiên điều đó cũng làm giảm hiệu quả sử dụng vaccine.
Phòng bệnh bằng biện pháp vệ sinh thú y
Để kiểm soát bệnh ta cần chú ý vệ sinh phòng dịch, đặc biệt phải có lớp chất độn chuồng hút ẩm, khô ráo. Môi trường nuôi cần được xử lý kỹ lưỡng trước khi vào gà để hạn chế sự phát triển của coccidia.
Sau mỗi đợt nuôi cần vệ sinh và sát trùng chuồng trại tổng quát, bao gồm tất cả các khu vực hành lang, kho bãi. Sau đó thay lớp độn chuồng mới. Chuồng phải thông thoáng, không bị lạnh hoặc quá nóng.
Thường xuyên tiêu độc khử trùng, áp dụng biện pháp an toàn sinh học đối với nhân công và khách tham quan ra vào khu trang trại chăn nuôi và các hạn chế các con vật mang mầm bệnh như chuột, chim chóc…
Sản phẩm sát trùng Advance APA Clean sẽ giúp sát trùng trang trại và môi trường xung quanh một cách hiệu quả, bảo vệ đàn gà một cách an toàn trước bệnh cầu trùng.
Bệnh cầu trùng ở gà là căn bệnh rất phổ biến xảy ra trên gà, lây lan nhanh và rất khó quan sát các triệu chứng khi bệnh ở thể mãn tính và mang trùng. Trên đây là những chia sẻ của Tiến Thắng Vet về bệnh cầu trùng trên gà. Hi vọng giúp bạn đọc có đầy đủ thông tin về nguyên nhân, cách phòng và trị bệnh cầu trùng kịp thời để tránh thiệt hại về kinh tế.