Thức ăn chó mèo: Hiểu đúng về dị ứng thực phẩm

“Thức ăn cho chó không chứa chất gây dị ứng” hay “thức ăn hạn chế thành phần” là một số lời quảng cáo về thức ăn thú cưng trên truyền thông. Đồng thời, phần lớn các công ty sản xuất thức ăn không chứa ngũ cốc đều gợi ý rằng sản phẩm của họ có thể hữu ích cho thú cưng bị dị ứng. Tuy nhiên, những tuyên bố này đúng đến mức nào?

Thực tế cho thấy, dị ứng thực phẩm không phổ biến như nhiều công ty thức ăn thú cưng và kênh truyền thông muốn chủ nuôi tin. Và mặc dù dị ứng thực phẩm là một nguyên nhân có thể khiến chó bị ngứa da, nhiễm trùng tai hay mèo bị tiêu chảy, nhưng vẫn còn nhiều nguyên nhân khác có khả năng cao gây tình trạng tương tự mà không liên quan gì đến thức ăn.

Dị ứng thực phẩm là gì?

Dị ứng thực phẩm xảy ra khi hệ miễn dịch của động vật nhận diện sai loại protein nào đó trong thức ăn là “kẻ xâm nhập” thay vì là “thức ăn”, và từ đó kích hoạt phản ứng miễn dịch. Kết quả cuối cùng của phản ứng này có thể là ngứa da hoặc nhiễm trùng tai và da ở một số thú cưng, trong khi ở những thú cưng khác có thể là nôn ói hoặc tiêu chảy. Một số thú cưng thậm chí gặp cả triệu chứng về da và tiêu hóa. Tuy nhiên, dị ứng thực phẩm cần được phân biệt với vô số nguyên nhân phổ biến khác cũng gây ra các vấn đề tương tự.

Các nguyên nhân khác gây ra dấu hiệu tiêu hóa ở chó và mèo là gì?

Có nhiều nguyên nhân có khả năng gây ra vấn đề về tiêu hóa ở chó và mèo như ký sinh trùng, virus, nhiễm khuẩn, viêm tụy, ăn phải thứ không nên ăn, hay nhiều nguyên nhân khác. Đối với những thú cưng chỉ có triệu chứng khi ăn một số loại thức ăn nhất định, đó có thể là do dị ứng thực phẩm, nhưng cũng có thể là do không dung nạp, nghĩa là thức ăn có thể chứa quá nhiều chất béo, quá nhiều hoặc quá ít chất xơ, hoặc có các đặc tính hay thành phần khác không phù hợp với cá thể thú cưng đó, nhưng không phải do dị ứng. Bác sĩ thú y có thể hỗ trợ chủ nuôi tìm ra nguyên nhân chính xác.

Các nguyên nhân khác gây ngứa, nhiễm trùng da và tai là gì?

Nguyên nhân phổ biến nhất gây ngứa, nhiễm trùng da và tai ở cả chó và mèo là bọ chét, dị ứng với bọ chét và dị ứng môi trường như mạt bụi, phấn hoa, cỏ. Cả dị ứng bọ chét và dị ứng môi trường đều phổ biến hơn rất nhiều ở thú cưng so với dị ứng thực phẩm, nhưng dị ứng bọ chét, môi trường và thực phẩm đều có thể có các triệu chứng tương tự nhau.

Chẩn đoán dị ứng thực phẩm

Một trong những điều gây nản lòng nhất về dị ứng thực phẩm là thực sự không có xét nghiệm nào dễ làm. Mặc dù có nhiều loại xét nghiệm (sử dụng máu, nước bọt hay lông, được thực hiện bởi bác sĩ thú y hoặc chủ nuôi tự mua trên mạng) tự quảng cáo rằng có thể chẩn đoán dị ứng thực phẩm hoặc “độ nhạy cảm”, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy chúng hiệu quả. Hiện chưa có xét nghiệm nào trên thị trường được chứng minh là chính xác, tức là chó không bị dị ứng thực phẩm sẽ cho kết quả âm tính và chó bị dị ứng (và chỉ mỗi chó bị dị ứng) mới cho kết quả dương tính. Trên thực tế, mặc dù được sử dụng rộng rãi cho mục đích chẩn đoán dị ứng thực phẩm, nhiều nghiên cứu cho thấy các loại xét nghiệm này không hữu ích lắm trong chẩn đoán này, thậm chí một số xét nghiệm đã “chẩn đoán” nước lã và lông thú nhồi bông bị dị ứng thực phẩm.

“Tiêu chuẩn vàng” hay phương pháp tốt nhất hiện có để chẩn đoán dị ứng thực phẩm là thử nghiệm loại trừ, nghĩa là cho thú cưng ăn một loại thức ăn mua từ phòng khám hoặc được chế biến kỹ lưỡng tại nhà, chỉ chứa một vài thành phần (thường là một loại protein và một loại carbohydrate cùng với chất béo, vitamin và khoáng chất cần thiết) mà chúng chưa từng ăn trước đây, hoặc thành phần đã được thủy phân (trong đó các protein được phân cắt thành các mảnh rất nhỏ để có thể “trốn” khỏi hệ miễn dịch) hoặc tinh chế để loại bỏ các phần có khả năng gây dị ứng. Thức ăn này sau đó được cho ăn như là thức ăn hoặc thứ có mùi vị duy nhất được đưa vào miệng thú cưng trong ít nhất 1 tháng nhưng cũng có thể kéo dài vài tháng, tùy thuộc vào tiền sử và loại vấn đề của thú. Nếu các triệu chứng dị ứng cải thiện đáng kể trong quá trình thử nghiệm, thì để xác nhận dị ứng thực phẩm, thú cưng sau đó phải quay lại thức ăn cũ một lần nữa. Sự tái phát nhanh chóng sẽ là gợi ý về việc dị ứng với bất kỳ thành phần nào trong thức ăn cũ. Sau đó, thú cưng quay lại ăn thức ăn thử nghiệm cho đến khi tình trạng được cải thiện, rồi tiếp tục thử từng thành phần trong thức ăn cũ, mỗi lần 1 loại, cho đến khi xác định được thành phần cụ thể gây ra vấn đề. Nhiều người đổi thức ăn và thấy tình trạng của thú cưng cải thiện, nhưng họ lại không thử lại thức ăn cũ và từng thành phần riêng lẻ nên không thể biết liệu đó là sự trùng hợp ngẫu nhiên hay chính thức ăn đã thực sự giúp thú cưng! Các trường hợp này gặp nhiều hơn trong thời điểm giao mùa, chủ nuôi cho rằng đổi thức ăn đã giúp cải thiện tình trạng dị ứng của thú cưng trong khi thực tế là do các chất gây dị ứng theo mùa (như một số loại phấn hoa) đã giảm đi nhiều.

Sự thật về “thức ăn không gây dị ứng”

Không có thức ăn nào hoàn toàn không gây dị ứng. Loại gần nhất với khái niệm này hiện nay là các thức ăn “thủy phân”. Chó và mèo có thể khả năng dị ứng với bất kỳ thành phần protein hoặc carbohydrate nào có trong thức ăn thú cưng. Việc cho chúng ăn thức ăn chứa thịt vịt, thịt chuột túi (kangaroo), thịt cừu hoặc thịt nai không ngăn ngừa dị ứng thực phẩm, nó chỉ làm tăng khả năng nhận biết, nghĩa là nếu thú cưng xuất hiện dị ứng, nó sẽ dị ứng với loại protein đó thay vì thứ gì đó phổ biến hơn như thịt heo hoặc thịt gà. Tương tự, không có bằng chứng nào cho thấy việc thay đổi hay xoay vòng liên tục các thành phần thức ăn sẽ ngăn ngừa dị ứng thực phẩm, nhưng nó chắc chắn có thể hạn chế các lựa chọn thực phẩm để thử nghiệm trong chẩn đoán dị ứng sau này (vì các thành phần thú cưng của bạn đã ăn trước đây đều không thể sử dụng trong thử nghiệm loại trừ thức ăn nữa).

Những loại thực phẩm nào liên quan đến nhiều ca dị ứng nhất ở thú cưng?

Mặc dù tỉ lệ dị ứng thực phẩm ở chó và mèo nói chung là thấp, vẫn có một số thành phần liên quan đến nhiều trường hợp được xác nhận hơn so với những thành phần khác. Các loại dị ứng thực phẩm được báo cáo phổ biến nhất ở chó và mèo là thịt gà, thịt bò, sữa và trứng (và cá đối với mèo). Không có gì đặc biệt về những thành phần này ngoại trừ việc chúng là những thành phần phổ biến nhất trong thức ăn thú cưng trong vài thập kỷ qua, vì vậy cả chó và mèo đều thường xuyên tiếp xúc với chúng. Điều có thể khiến nhiều chủ nuôi ngạc nhiên: ngũ cốc hiếm khi là nguyên nhân gây dị ứng thực phẩm, hầu hết thú cưng bị dị ứng với protein động vật! Đúng là thỉnh thoảng cũng có thú cưng bị dị ứng với một loại ngũ cốc cụ thể hoặc một thành phần nguồn gốc thực vật khác như khoai tây, hay thậm chí cà rốt, nhưng điều này ít phổ biến hơn dị ứng với protein động vật. Thật không may, thông tin này không ngăn cản được hàng trăm công ty quảng cáo thức ăn không chứa ngũ cốc (grain-free) của họ là tốt cho thú cưng bị dị ứng. Nhiều công ty cũng quảng cáo thức ăn không chứa gluten cho thú cưng. Trên thực tế, dị ứng gluten cực kỳ hiếm gặp ở thú cưng, chỉ được ghi nhận rõ trên chó giống Irish Setter, cũng có thể ở chó giống Border Terrier, và chưa bao giờ ghi nhận trên mèo.

Tôi có phải sử dụng thức ăn mua từ cơ sở thú y (thức ăn kê đơn) để thử nghiệm thức ăn không?

Nhiều công ty sản xuất thức ăn bán sẵn (không kê đơn) và tiếp thị chúng là tốt cho chó bị dị ứng, nhưng các sản phẩm này thường không đúng như quảng cáo. Nhiều cái gọi là “thức ăn hạn chế thành phần” này chứa nhiều hơn 1 nguồn protein và 1 nguồn carbohydrate. Chúng có thể chứa trái cây, rau củ, cỏ linh lăng, tảo bẹ hoặc các thành phần khác có thể gây cản trở cho quá trình thử nghiệm thức ăn. Ngay cả những sản phẩm chỉ liệt kê 1 loại protein và 1 loại carbohydrate cũng như các vitamin và khoáng chất cần thiết trên bao bì vẫn có thể bị nhiễm tạp các thành phần khác.

Một số nghiên cứu gần đây cho thấy nhiều thức ăn không kê đơn có chứa các thành phần không được liệt kê trên nhãn (đôi khi với lượng rất nhỏ). Điều này có thể một phần do việc chạy dây chuyền sản xuất thức ăn này nối tiếp thức ăn khác tại nhà máy mà không vệ sinh kỹ lưỡng. Do nguy cơ tạp nhiễm cao đối với các thức ăn không kê đơn, chủ nuôi nên sử dụng thức ăn kê đơn (có thể là nguyên liệu mới hoặc nguyên liệu thủy phân, tùy thuộc vào từng thú cưng) hoặc thức ăn tự nấu được chuẩn bị cẩn thận (do chuyên gia dinh dưỡng thiết kế) khi thử nghiệm loại trừ. Các thức ăn tốt nhất cho thử nghiệm có thể chứa 2-3 thành phần cùng với chất béo (rất ít nguy cơ gây dị ứng) và các chất bổ sung. Thức ăn cho thử nghiệm không nên chứa trái cây và rau củ (trừ khi chứa 1 loại như khoai tây là 1 trong 2-3 thành phần chính), thảo mộc hoặc các thành phần như tảo bẹ vì chúng có thể gây khó khăn cho việc diễn giải kết quả nếu thú cưng không cải thiện tình trạng dị ứng khi ăn thức ăn đó.

Nếu bác sĩ thú y đã chẩn đoán được dị ứng thực phẩm bằng cách sử dụng thử nghiệm loại trừ với thức ăn kê đơn hoặc thức ăn tự nấu, chủ nuôi có thể kiểm soát thú cưng của mình sau đó bằng một số loại thức ăn không kê đơn cụ thể (khi chất gây dị ứng đã được xác định), nhưng hãy nhớ rằng dị ứng có thể bùng phát trở lại nếu vô tình mua phải thức ăn bị tạp nhiễm.